Niedziela Palmowa, nazywana też „Niedzielą Męki Pańskiej”, „Kwietną” lub „Wierzbną”, to święto obchodzone w Kościele Katolickim na siedem dni przed Wielkanocą. Z dniem tym wiąże się tradycja wykonywania palm wielkanocnych, a także kilka innych, ciekawych zwyczajów.
Pochodzenie święta
Niedziela Palmowa rozpoczyna Wielki Tydzień i może wypaść pomiędzy 15 marca a 18 kwietnia (podobnie jak Wielkanoc, Niedziela Palmowa to święto ruchome).
Dzień ten rozpoczyna okres intensywnych przygotowań do obchodów Świąt Wielkanocnych – przede wszystkim w aspekcie duchowym, w którym katolicy powinni skupić się na przeżywaniu męki Chrystusa. Samo święto zostało ustanowione w celu upamiętnienia przybycia Jezusa Chrystusa do Jerozolimy, gdzie – zgodnie z przekazem biblijnym – tłum wyszedł mu na spotkanie, witając go gałązkami i wykrzykując przy tym „Hosanna! Błogosławiony Ten, który przychodzi w imię Pańskie. Błogosławione królestwo ojca naszego Dawida, które przychodzi. Hosanna na wysokościach!”. W każdej z Ewangelii czytamy, że Jezus przybył do Jerozolimy na osiołku, którego sprowadzili na jego polecenie dwaj uczniowie.
W Polsce Niedziela Palmowa obchodzona jest od czasów średniowiecza, chociaż samo święto ma dłuższą tradycję w innych krajach.
Tradycje związane z Niedzielą Palmową
Przyjął się zwyczaj przystrajania palm wielkanocnych i noszenia ich do świątyń w dniu Niedzieli Palmowej. Zwyczaj ten jest dzisiaj szczególnie żywo kultywowany na Kurpiach oraz w Małopolsce – w kilku z tamtejszych parafii każdego roku organizowane są konkursy na najdłuższą i najpiękniejszą palmę. Niektóre z nich to prawdziwe dzieła sztuki, osiągające wysokość nawet kilkudziesięciu metrów. Tradycja nakazuje, by palmy wykonywać tylko z gałązek – nie używa się do tego celu elementów metalowych. Gotową palmę zdobi się kwiatkami wykonanymi z kolorowej bibuły.
Trzeba wiedzieć, że zgodnie z tradycją istnieją trzy rodzaje palm wielkanocnych:
- palma kurpiowska (wykonywana z pnia niewielkiego ściętego drzewka, oplecionego następnie borówkami, gałązkami wrzosu i widłaków; palmę zdobi się kwiatami z bibuły i kolorowymi wstążkami).
- palma góralska (wykonywana na ogół z gałązek wierzbowych lub wiklinowych; na jej czubku znajduje się zwieńczenie zrobione z kolorowych kwiatków wykonanych z bibuły, wstążek, a także z bazi i jedliny)
- palma wileńska (obecnie najbardziej rozpowszechniona, można ją kupić niemal wszędzie; palma wykonywana jest z suszonych traw, mchów i kwiatów, a jej nazwę zawdzięczamy Wileńszczyźnie, z której pochodzi).
Z palmami wielkanocnymi wiąże się wiele wierzeń. Przyjęło się uważać, że poświęcona palemka chroni rodzinę przed wszelkim złem, a dom przed burzami, gradobiciem i innymi katastrofami. Wielu ludzi wierzy ponadto w uzdrawiającą moc sproszkowanych kotków pochodzących z poświęconej uprzednio palmy.
Nie tylko palmy
Wśród innych zwyczajów związanych z obchodami Niedzieli Palmowej znajdują się tzw. Pucheroki. Ten zanikający zwyczaj polega na tym, że barwnie poprzebierani chłopcy, często studenci, z poczernionymi od sadzy twarzami, w wysokich czapach chodzili od domu do domu śpiewając krotochwilne śpiewki i prosząc o drobne datki.
Na Wileńszczyźnie natomiast po poświęceniu palemki wielkanocnej należało lekko uderzyć nią w głowę każdego z domowników, powtarzając słowa: „Palma bije, nie zabije. Za tydzień – Wielki Dzień. Za sześć noc – Wielkanoc”.