Mieszkając za granicą warto wiedzieć, do jakich organów państwowych udać się w razie problemów oraz jakie uprawnienia i obowiązki posiadają podstawowe placówki dyplomatyczne Polski w innych krajach.
Ambasada i konsulat – podstawowe funkcje
Mieszkanie na stałe za granicą wiąże się z koniecznością załatwiania większości spraw urzędowych w obcym państwie, a także – w szczególnych przypadkach – z koniecznością zwrócenia się o pomoc do odpowiednich organów. Ambasada i konsulat to instytucje, do których można się zgłosić w razie potrzeby, jednak ich zakres obowiązków znacznie się różni. Wiedza, które sprawy urzędowe uregulujesz w której placówce, jakie są ich podstawowe funkcje i czym się od siebie różnią może znacznie ułatwić życie w obcym kraju.
Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej to najważniejsza placówka naszego kraju za granicą, dbająca głównie o zachowanie odpowiednich relacji dyplomatycznych pomiędzy Polską a Wielką Brytanią. Pełni w dużej mierze rolę reprezentacyjną w innym kraju i nie zajmuje się drobnymi sprawami urzędowymi.
Konsulaty to mniejsze placówki, które podlegają bezpośrednio pod ambasadę i pełnią funkcje urzędów poza granicami państwa. Można w nich załatwić większość spraw formalnych oraz uzyskać niezbędną pomoc prawną lub finansową, jeśli wystąpią ku temu odpowiednie przesłanki.
Czym jest ambasada?
Na czele Ambasady RP – głównej placówki polskiej w Wielkiej Brytanii – stoi ambasador, który jest odpowiednikiem głowy państwa w obcym kraju. Najważniejszym zadaniem ambasady jest dbanie o dobre stosunki pomiędzy dwoma państwami, w wyniku czego pełni ona funkcje głównie dyplomatyczne i reprezentacyjne. Przedstawiciele ambasady uczestniczą w czynnościach organów władzy publicznej w zakresie prowadzonych przez nie negocjacji i podejmowanych działań oraz dbają o zgodność ich czynności z założeniami polskiej polityki zagranicznej. Ambasada jest również zwierzchnikiem konsulatów, czyli całej struktury organizacyjnej placówek państwowych w obcym kraju. Jej innymi funkcjami są: ochrona interesów państwa, które reprezentuje i jego obywateli według granic ustalonych przez prawo międzynarodowe, prowadzenie rokowań z rządem państwa, w którym się znajduje oraz zaznajamianie się z warunkami prawno-ekonomicznymi, jakie w nim panują i przekazywanie odpowiednim organom władzy publicznej w RP informacji na ten temat.
Ambasada ma zawsze jedną siedzibę, która znajduje się zazwyczaj w stolicy państwa, w którym gości – stąd polska ambasada w Wielkiej Brytanii zlokalizowana jest w Londynie. Warto pamiętać, że na terenie naszej ambasady obowiązuje prawo polskie, a nie brytyjskie.
W celu usprawnienia działania, Ambasada RP została podzielona na wydziały, które są odpowiedzialne za konkretne zadania. Najważniejsze z nich to Wydział Polityczny, Wydział Ekonomiczny, Wydział Administracyjno-Finansowy oraz Wydział Konsularny, który pełni też funkcję konsulatu. Istnieją także dodatkowe jednostki organizacyjne, takie jak Wydział Promocji Handlu i Inwestycji, Ataszat Obrony czy Oficer Łącznikowy Policji.
Wydział Konsularny Ambasady RP w Londynie
Przy Ambasadzie RP w Londynie działa Wydział Konsularny, który pełni obowiązki konsulatu w okręgu, który obejmuje. Na stronie internetowej ambasady można znaleźć informacje, które hrabstwa wchodzą w skład Okręgu Konsularnego Wydziału Konsulatu Ambasady RP.
W Wydziale Konsularnym można załatwić wszystkie sprawy urzędowe, za które jest odpowiedzialny każdy konsulat, a także zgłosić sprawy wyjątkowe, takie jak wypadki losowe i sprawy kryzysowe. W tym celu nie trzeba osobiście stawiać się w placówce – wystarczy zadzwonić pod odpowiedni numer telefonu, który znajduje się na oficjalnej stronie polskiej ambasady lub napisać email. Ważne jest, żeby przy wyborze takiego sposobu kontaktu zachować odpowiednią formę wiadomości i uwzględnić wszystkie niezbędne dane, czyli imię i nazwisko autora, dokładny adres oraz przedmiot sprawy, której dotyczy.
Jak działa konsulat?
Konsulat, czyli inaczej urząd konsularny, jako placówka dyplomatyczna o randze niższej niż ambasada, posiada różny od niej zakres praw i obowiązków. Na jego czele stoi konsul, który jako urzędnik podlega ambasadorowi. O jego powołaniu i zakresie pracy stanowi ustawa o nazwie „Prawo konsularne” z 1 listopada 2015 roku, która określa również tryb postępowania przed konsulem, zasady pobierania opłat konsularnych oraz tryb powoływania konsula honorowego RP i jego funkcje.
W Wielkiej Brytanii znajdują się cztery konsulaty – Wydział Konsularny w Londynie i Konsulaty Generalne w Manchesterze, Edynburgu i Belfaście.
Podstawowym zadaniem każdego konsulatu jest ochrona praw i interesów Rzeczypospolitej Polskiej i jej obywateli. Każda placówka musi spełnić różnorodne cele, a postawione przed nią zadania mają różną skalę. Są to między innymi działania globalne, które maja na celu przekazywanie informacji na temat Polski i naszych kierunków polityki zagranicznej i wewnętrznej organom władzy państwowej i opinii publicznej oraz czuwanie nad wykonywaniem umów międzynarodowych obowiązujących w stosunkach między Rzeczypospolitą Polską a Wielką Brytanią.
Głównym celem istnieniem urzędów konsularnych są jednak ich działania lokalne. W praktyce oznacza to, że konsulat często przejmuje funkcje urzędów państwowych za granicą, w tym także urzędu stanu cywilnego.
W jakich sprawach można zwrócić się do konsulatu?
Dla większości obywateli Polski w Wielkiej Brytanii najważniejsze są przyziemne obowiązki pełnione przez konsulat. Do placówek można zwrócić się w wielu jasno określonych przypadkach, aby załatwić sprawy urzędowe lub uzyskać konieczną pomoc. Konsulat zajmuje się rozwiązywaniem kwestii prawnych obywateli swojego państwa, takich jak administracyjna zmiana imienia lub nazwiska (także powrót do dawnego nazwiska po rozwodzie), legalizacja dokumentów, sprowadzenie do Polski zwłok lub prochów bliskiej osoby, umożliwienie zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem w Polsce, udzielenie pełnomocnictwa (upoważnienia), rejestracja brytyjskich aktów stanu cywilnego w Polsce, zrobienie wyciągu aktu stanu cywilnego oraz wydanie zaświadczenia o niekaralności.
Konsulat może pełnić funkcje urzędu stanu cywilnego i udzielić ślubu cywilnego obywatelom Polski, jednak taki związek małżeński będzie ważny jedynie w przypadku, jeśli będzie zgodny z prawem obowiązującym w Wielkiej Brytanii.
Urząd konsularny jest odpowiedzialny za wszystkie kwestie paszportowe – można w nim wyrobić paszport sobie lub swojemu dziecku, a także zgłosić utratę dokumentu. W tym celu wstępny formularz można wypełnić online za pośrednictwem strony internetowej konsulatu, jednak ostateczny wniosek oraz odebranie dokumentów wymagają osobistej wizyty w placówce.
Konsulat zajmuje się też sprawami obywatelskimi – pośredniczy w przypadkach nadania obywatelskiego, wydaje poświadczenia o posiadaniu obywatelstwa polskiego lub zrzeczenia się obywatelstwa. Urząd rozwiązuje również kwestie spadkowe, co oznacza, ze może koordynować postępowanie spadkowe w przypadkach, kiedy dotyczy ono spraw toczących się na obszarze przynależącym do placówki.
Pomoc konsularna
Pojęcie „pomocy konsularnej” odnosi się do przypadków nadzwyczajnych określonych prawem, w których obywatele RP poza granicami kraju mogą potrzebować pomocy ze strony ojczyzny. Jest ona udzielana w niezbędnym zakresie i z zastosowaniem środków koniecznych do ochrony praw i interesów obywatela polskiego. Szczegółowa lista obowiązków i uprawnień konsula znajduje się na oficjalnej stronie Ambasady RP w Londynie.
Pomoc konsularna obowiązuje między innymi w przypadku, gdy obywatel polski jest pozbawiony środków finansowych na powrót do kraju. Konsul może pośredniczyć w nawiązywaniu kontaktu z krewnymi lub znajomymi oaz udzielić pomocy finansowej, jeśli wnioskodawca spełnia określone warunki (w tym celu konieczna będzie wpłata na konto Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ambasady lub konsulatu równoważności kwoty przez bliskie osoby lub zobowiązanie się do zwrotu wysokości pomocy po powrocie do Polski).
Konsul może udzielić pomocy obywatelowi polskiemu w przypadku zatrzymania lub aresztowania w Wielkiej Brytanii. Pomoc w tym przypadku oznacza powiadomienie rodziny lub wskazanej osoby o zaistniałej sytuacji, wystąpienie do władz miejscowych, aby uzyskać informację i przekazać zainteresowanemu powody zatrzymania, ustalić przewidywaną wysokość kary za popełnienie zarzucanego czynu, czas trwania procedury sądowej oraz ewentualne możliwości zwolnienia, a także dostarczyć listę adwokatów czy odwiedzić zatrzymanego w areszcie i utrzymywać z nim kontakt.
Pomoc konsula jest przewidziana również w przypadku śmierci obywatela Polski za granicą. Konsul ma możliwość powiadomienia rodziny zmarłego w kraju o zaistniałej sytuacji (za pośrednictwem urzędu wojewódzkiego odpowiedniego dla miejsca zamieszkania) oraz pomocy w załatwieniu formalności na miejscu.
Jest wiele przypadków, w których urząd konsularny nie może udzielić pomocy. Są to między innymi regulacja zobowiązań finansowych (np. mandaty, grzywny, koszty pomocy lekarskiej czy pogrzebu), świadczenie usług komercyjnych, ingerowanie w konflikty wynikające z niewywiązania się przez jedną ze stron ze zobowiązań zawartych umów (np. stosunek pracy, zakup usług turystycznych) oraz pełnienie funkcji adwokata lub angażowanie pełnomocnika. Konsulat może podejmować tylko takie działania, które są zgodne z zasadami etyki oraz z prawem brytyjskim i polskim.